Работилница „Планирање и мониторинг на мерки за енергетска ефикасност и климатска акција“

Планирање и следење на иницијативите за енергетската ефикасност и климата се од витално значење за локалните напори за заштеда на енергија. Овој процес може да  вклучи две одделни активности: задолжително креирање на локални планови за енергетска ефикасност согласно домашната регулатива, и Акциски план за одржлива енергија и клима (SECAP) како рамка за општините кои сакаат да се приклучат на европскиот Пакт на градоначалници. SECAP е неопходен за општини кои имаат амбиција да станат членки на европскиот Пакт на градоначалници, а со тоа да добијат пристап и до финансиски инструменти за спроведување на нивните акциски мерки. Затоа, овие процеси беа носечки теми на тродневната работилница на ЗЕЛС, што се одржа во Неготино.

Во Југоисточна Европа, Мрежата на асоцијации на општини (НАЛАС) работи на воспоставување систем за поддршка на потписниците на Пактот на градоначалници преку поставување на Helpdesk за Пакт на градоначалници во Југоисточна Европа. Helpdesk е централен ресурс за локалните власти, обезбедувајќи им поддршка преку обука на тимови и експерти за задоволување на потребите на локалните власти, градење база на знаење за помош во развој и имплементација на SECAP и поттикнување на споделување знаење со организациите на глобалниот и европскиот Пакт на градоначалници. Обезбедувањето одржливи иницијативи е важно, така што намерата е интегрирање на Helpdesk во структурата на НАЛАС и поврзување со тековните регионални проекти.

Во Македонија, локалните власти на Куманово, Берово и Град Скопје работеа на нивниот SECAP. Општина Куманово е посветена во развојот на својот SECAP, што вклучува темелна стратегија на планирање, внимателно собирање податоци, детална анализа и насочени мерки, и пред сé, тимски пристап. Презентирани беа и предизвиците и можностите со кои се соочуваше Куманово на патот за приклучување на европскиот Пакт на градоначалници преку процесот на SECAP. За да се исполнат барањата за подготовка на ефективен SECAP, Куманово формира посветен тим кој го надгледува процесот и собира информации за соодветна анализа. Преку серија работилници со експерти од различни сектори, тие успешно го креираа основниот Инвентар за емисии на стакленички гасови за Куманово, заедно со сеопфатна проценка на ризик и ранливост. Овој процес заврши со дискусија пред Советот на општината, кој и официјално го усвои SECAP. Со овој план, Куманово се надева дека до 2050 година ќе стане општина со ниски CO2 емисии, отпорна на климатските промени и водена од јасен план за постигнување климатска неутралност преку силен ангажман на заедницата. Општината има за цел да ги намали емисиите на стакленички гасови за 47,5% до 2030 година во споредба со нивоата од 2019 година, промовирајќи ја вклученоста на граѓаните за создавање „општина отпорна на клима“. Постигнувањето на оваа амбициозна цел за 2025 до 2030 година ќе бара значителни инвестиции во енергетската ефикасност, користење обновливи извори на енергија, подобрување на урбаната мобилност, рафинирање на урбаното планирање и зајакнување на напорите за пошумување и управување со водите.

Енергетската сиромаштија, според Пактот на градоначалниците, значи дека домаќинствата се борат да платат за основните енергетски услуги како греење, ладење, осветлување и електрична енергија. Овој проблем често се јавува поради низок приход, високи цени на енергија или лоша енергетска ефикасност во домовите. Според ЕУ, енергетската сиромаштија се однесува на домаќинства кои имаат проблем да пристапат до основните енергетски услуги, што влијае на нивното здравје, животниот стандард и квалитетот на животот. Ова прашање е евидентно кога значителен дел од приходот на домаќинството оди на сметки за енергија, кога домовите и апаратите имаат ниска енергетска ефикасност или кога употребата на енергија мора да биде ограничена на нездрави нивоа. Еуро-Ситис ја препознава енергетската сиромаштија како состојба која главно влијае на економски ранливи домаќинства, каде што трошоците за енергија се над 10% од приходот на едно семејство.

Спроведувањето на политиките за енергетска ефикасност се соочува со различни предизвици кои можат да го попречат успехот. Големо прашање е недостатокот на финансиски можности, што влијае и на финансирањето и на човечките ресурси. Поставувањето капацитети за обновлива енергија обично бара многу инвестиции, што ја нагласува потребата за солидна финансиска поддршка на овој сектор.

Постојат и значителни предизвици поврзани со изградбата на енергетски постројки и фотоволтаични и соларни системи. Процесот на одобрување може да биде збунувачки, бидејќи вклучува многу административни чекори, вклучително и е-градежни дозволи и промени во користењето на земјиштето од земјоделско во градежно. За да се започне со градба, на проектите им се потребни неколку суштински документи, како што се одобрен урбанистички проект, извадоци од зони, геодетски елаборати, доказ за сопственост на земјиштето, архитектонски план и еколошки извештај со потребните одобренија. Потребна е и одлука од ЕВН за да се осигура дека објектот може да се поврзе на електричната мрежа. Друг значителен предизвик е недостатокот на јасни општински процедури и насоки. Ефектите од новите извори на енергија обично не се проценуваат, а има и недостиг од квалификувани експерти за изградба на електроенергетски постројки и ФЕЦ. Овој недостиг може да ја ограничи поддршката на инвеститорите и засегнатите страни.

Програмите за енергетска ефикасност и иновативните проекти за јавно осветлување се многу важни за општините. Овие програми помагаат да се следат енергетските мерки на државно и локално ниво и да се поттикне употребата на обновлива енергија. Подобрувањето на енергетската ефикасност е од клучно значење, особено за време на тековни енергетски кризи кои бараат стратешки пристап и активности.

Националното законодавство за енергетска ефикасност вклучува регулативи кои треба да постават јасни чекори за подготовка, одобрување и следење на локалните планови за енергетска ефикасност.  За да се осигури дека општините можат да дадат придонес во регулаторниот процес, од витално значење е да се создадат начини за консултација по нацрт-прописите. Министерството за енергетика би требало да одржи и обуки за претставниците на општините за да им помогне да ги разберат и ефективно да ги применат новите законски обврски. Во моментов, не постојат решенија или временски рокови за поврзување на инсталираните фотоволтаични централи на мрежата поради ограничениот капацитет на мрежата. Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, според новите законски можности би можело да ја разгледа можноста  за лиценцирање за правни и физички лица кои работат на подготовка на локални програми за енергетска ефикасност, со цел да се добие квалитетен експертски кадар на пазарот, а со тоа и квалитетни локални програми. Притоа, ЗЕЛС ја истакна потребата од континуирано градење на капацитетите на општините, што е од суштинско значење за одржлив енергетски развој и за оспособување на општините со внатрешни капацитети да ја креираат планската документација.

Неколку пристапи може да помогнат во обезбедување финансии за иницијативи за енергетска ефикасност. Министерството за енергетика ја потврди најавата за формирање на Фонд за енергетска ефикасност со цел да се здружат ресурсите за овој вид на проекти. Вклучувањето на приватниот сектор преку јавно-приватно партнерство (ЈПП), исто така, може да отвори нови опции за финансирање. Дополнително, добивањето грантови од меѓународни и домашни организации и понудата на заеми за инвеститори се важни можности за финансирање. Воспоставувањето правна рамка за Фондот за енергетска ефикасност е во завршна фаза, и ќе биде од клучно значење за обезбедување ефективна распределба на ресурсите за поддршка на проекти за енергетска ефикасност во корист на општините.

Општина Вевчани е препознаена како општина насочена кон интензивна примена на енергетски ефикасни мерки во рамки на подобрување на енергетската ефикасност и одржливост: инсталирање LED осветлување, реновирање на јавни згради со енергетски ефикасни технологии, користење на современи апарати со оцена А++ и автоматизирање на операциите. Заедницата е исто така охрабрена да направи мали промени во нивните навики. Општина Вевчани поднесе предлог-проект како одговор на отворен повик од страна на ЗЕЛС со  иницијатива за подобрување на енергетската ефикасност и работењето на пречистителната станица за отпадни води. Како резултат на тоа, на покривот на објектот е поставен фотоволтаичен систем, со моќност од 19,80 kW, и се очекува да произведува 24.429,00 kWh електрична енергија годишно, намалувајќи ги емисиите на стакленички гасови за 12,95 tCO2eq.  Процесот вклучи:  сеопфатна техничка документација и ревидиран дизајн за фотоволтаичната инсталација, инсталирање на фотоволтаични панели на покривот на станицата за третман на отпадни води, поврзување со локалната електрична мрежа и постигнување вкупно 1.235 часа работа. Фотоволтаичниот систем генерира 8.593,00 kWh, со врвна моќност од 17.672,00 kW, што резултира со заштеда од 4.554,00 kg CO2 и финансиски заштеди од 1.718,60 €. Вкупниот буџет за овој проект е 28.154,00 евра, со учество на општината од 10%.

Општина Кочани го реализира проектот „Паметно улично осветлување“, со што се надгради системот за јавно осветлување за да ја подобри енергетската ефикасност. Новата платформа за управување користи LED светилки и напредни сензори кои ги прилагодуваат нивоата на светлина врз основа на временските и сообраќајните услови. Овој пристап се очекува да заштеди околу 95 MWh електрична енергија секоја година. Првичните проценки покажуваат дека проектот веќе генерира енергетски и економски заштеди од повеќе од 15%, што го прави водечки во регионот. Проектот е забележлив и по тоа што е прва употреба на уникатно македонски производ во овој контекст, потенцијално поставувајќи стандард и за другите општини. Системот за паметно осветлување не само што ги следи загубите на енергија, потрошувачката и флуктуациите на напонот, туку помага и во спречување на кражба на електрична енергија и помага при планирањето на јавните набавки на уличното осветлување. Проектот, завршен во тек на 12 месеци, доби грант од 50.000 евра, со приближно 20% кофинансирање од буџетот на Кочани. Направени се подобрувања и на 69 постоечки кабинети за осветлување за да се интегрираат напредни системи за следење на квалитетот на воздухот и загадувањето на животната средина. Двата проекти, на општините Вевчани и Кочани беа поддржани преку иницијативата ЕУ за енергетска транзиција, партнерство поддржано од Европската Унија и германското федерално министерство за економска соработка и развој (BMZ). Оваа иницијатива има за цел да се бори против климатските промени, истовремено помагајќи им на локалните власти во Западен Балкан и Турција да ги постигнат своите цели за енергетска транзиција преку подобро управување и енергетско планирање.

Добро поставена и применлива законска рамка што ќе води кон разбирливо, оптимално, податливо и реално планирање на локални мерки, обезбедување на финансиски инструменти и подготвен стручен и посветен тим води кон успешна реализација на енергетски ефикасни мерки, подобрен квалитет на живот на граѓаните, зајакнување на климатската отпорност, а сето заедно кон успешно спроведени политики и стратегии на државно ниво. Ова е заклучокот на учесниците од општините и на говорниците на темите на работилницата, како почеток од еден процес што следи, а кој всушност требаше одамна да започне да се применува со „полна пареа“.

Автор: Ивана Серафимова